A ) GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ NEDİR
Gümrük Müşavirliği Firmalarının faaliyetlerine değinmeden önce Gümrük ve Müşavirlik kavramları ile bu bağlamda, Gümrük Müşavirliğinin ne olduğu ve neleri ihtiva ettiğini ortaya koymak gerekecektir. Burada öncelikle gümrüğün ne olduğunu ele almak gerekmektedir. Gümrük kelimesi Rumca dilinden geçmiş olan bir sözcük olup birden fazla anlamı bulunmaktadır. Bunlar da, bir ülkeye giren veya ülkeden çıkan eşyalar üzerinden alınan vergiler, bahsedilen vergilerin alınması işi ile görevli devlet kurumu ile sınır kapılarında ( kara, deniz, hava ) gözetim ve denetim işlemlerinin yapıldığı yerleri ifade etmektedir. Müşavirliğe gelince, Müşavir arapça kökenli olan “ danışma” sözcüğünden türemiş olup kısaca bilgi ve düşüncesine güvenilen ve bu bilgilerin alınması ve görüş bildirmesi için kendisine danışılan görevli kimsedir. Bu iki sözcüğün bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkan tanım ise, Gümrük mevzuatına vakıf, bu alanda uzmanlaşmış, bilgisine ve görüşlerine itibar edilen firma ve kişileri ifade etmektedir. Bu firma ve kişiler, dış ticaret faaliyetleri ile iştigal eden gerçek ve tüzel kişiliklere hem bu yönde danışmanlık hizmeti veren hem de bu firmaların, bu yöndeki işlemlerini gümrükler nezdinde takip eden ve sonuçlandıran gerçek ve tüzel kişiliklerdir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, Gümrük Müşavirleri ülkemizin dış ticaretinde rol oynayan önemli bir mihenk taşıdır.
B ) GÜMRÜK MÜŞAVİRLERİNİN FAALİYETLERİ
Gümrük Müşavirlerinin faaliyetlerine baktığımızda, eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin işlemler, sahipleri ile bunların adına hareket edenler tarafından doğrudan temsil yoluyla veya gümrük müşavirleri tarafından dolaylı temsil yoluyla takip edilir ve sonuçlandırılır. Gerçek kişinin doğrudan temsil yoluyla iş takibi, geçerli vekaletnameye istinaden ticari miktar ve mahiyet arz etmeyen eşyanın ve özel kullanıma mahsus taşıt araçlarının gümrük işlemleri ile ilgili olarak mümkündür. Posta ve hızlı kargo kapsamında gelen ya da gönderilen, miktarı ve değeri Cumhurbaşkanlığınca belirlenecek eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması faaliyetlerinin takip edilip sonuçlandırılmasında, posta idaresi ya da hızlı kargo taşımacılığı yapan şirketler dolaylı temsilci olarak yetkili kılınabilir.
Bununla birlikte, Gümrük Müşavirleri her türlü gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilirler, gümrük müşavir yardımcıları da bir gümrük müşavirinin yanında çalışır ve onun adına gümrük idarelerinde iş takibi yapabilirler. Bu arada, gümrük müşavir yardımcılarının fiil ve hareketlerinden doğacak mali sorumluluk, yanında çalıştıkları gümrük müşavirlerine aittir.
Yine 4458 sayılı Gümrük Kanununun 227. Maddesi uyarınca gümrük müşavir yardımcısı olabilecek kişilerin gümrük müşavirinin yanında staj amacıyla bir yıl çalışmış olmaları gerekmektedir. Kanunun 226/3. Maddesinde her ne kadar stajyerleri gümrük idarelerinde iş takibi yapamayacakları ifade edilse de gümrük müşavirliği firmalarında çalışan ve 2000/35 sayılı Genelge ile kayıt altına alınan stajyerlere; çalıştıkları gümrük müşavirliği firmasına ilişkin gerekli belge ve evrakları bağlı bulundukları gümrük müşavirleri/gümrük müşavir yardımcılarına teslim etmek ve gümrük müşavir yardımcılarının yetkisi dahilinde olan iş ve işlemler dışında ilgilisi tarafından imzalanmış belgeleri gümrük idaresine ibraz edebilmektedirler ancak bunun için stajyer kartlarının olması gerekmektedir.
C ) GÜMRÜK MÜŞAVİRLERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
1 ) Gümrük müşavirleri imzaladıkları beyanname ile ilgili cezai hükümlerin uygulanması açısından beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgeleri doğruluğundan ve ilgili rejimin gerektirdiği bütün yükümlülüklere uyulmasından, Kanunun 181. Maddesinin ikinci fıkrası ( İthalatta gümrük yükümlüğünde yükümlü, beyan sahibidir. Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. Dolaylı temsilde, temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır. ) saklı kalmak kaydıyla, sorumludur.
2 ) Gümrük müşavirleri; şahıslarına ve şirketlerine ait ibrazı zorunlu izin belge numarası, şirket adı, şirketi temsile yetkili kişiler, ticaret sicil gazetesi vb. bilgi ve belgelerde değişiklik olması halinde bunları bir hafta içinde gümrük müşaviri derneklerine bildirirler. Söz konusu bilgi ve belgeler dernekler tarafından en geç bir hafta içerisinde ilgili Bölge Müdürlüğüne gönderilir. Değişiklik olmayan hallerde ise durum her yılın ikinci ayı içerisinde bir yazı ile gümrük müşavirleri vasıtasıyla bağlı bulunulan Bölge Müdürlüğüne bildirilir.
3 ) Gümrük müşavirleri yanlarında çalışan müşavir yardımcıları ve stajyerlerin görevden ayrılmaların halinde, bunlar için ilişik kesme belgesi düzenler ve yanlarında çalışmaya başlayacaklardan da bu belgeyi arar. İlk defa göreve başlayacak gümrük müşavir yardımcıları ve stajyerler bu hükmün dışındadır. Müşavir yardımcıları ve stajyerlerin göreve başlama ve ayrılmaları, ilgili gümrük müşaviri tarafından bir hafta içinde gümrük müşavirleri derneğine, bu dernek tarafından da bir hafta içinde bağlı bulunulan Bölge Müdürlüğüne yazı ile bildirilir. Söz konusu bildirimlere sigorta müdürlükleri tarafından onaylanmış sigortalı işe giriş bildirgesinin bir örneği eklenir. Stajyerlik ve gümrük müşavir yardımcılığı için gerekli bir veya iki yıllık sürelerin hesaplanmasında sigortalı olarak işe başlama tarihi ve sigortalı olarak çalışılan süre dikkate alınır.
4 ) Herhangi bir gümrük müşavirliği şirketine bağlı olmaksızın müstakil olarak dolaylı temsilci sıfatıyla gümrük işlemlerini takip eden gümrük müşavirleri, gördükleri hizmet karşılığında elde edecekleri her türlü gelir için hesabına beyanda bulundukları kişi veya kuruluş ya da taşımacılara serbest meslek makbuzu düzenlemek zorundadır. Bu kişilerin yaptıkları hizmet karşılığında başka bir şirket ve kişi fatura, makbuz veya benzeri belge düzenleyemez.
5 ) Şirketler gördükleri hizmet karşılığında elde edecekleri gelirleri için gümrük beyannamesinde hesabına beyanda bulundukları kişi veya kuruluşlara şirketleri adına fatura kesmek ve bunu muhasebe kayıtlarında göstermek zorundadır.
6 ) Gümrük müşavirleri mesleki faaliyetlerini gerçek kişi olarak veya tüzel kişilik oluşturarak sürdürebilirler. Tüzel kişilik ortağı olan gümrük müşavirleri gerçek kişi olarak mesleki faaliyette bulunamazlar. Gümrük müşavirlerince kurulan tüzel kişiliklere müşavir yardımcıları da ortak olabilir. Gümrük müşavir ve müşavir yardımcıları dışındaki kişiler, gümrük müşavirliği yapacak tüzel kişilere ortak olamazlar. Gümrük müşavirlerince kurulan tüzel kişiliklerin Kanunun 5. Maddesine göre dolaylı temsilci olarak iş takip edebilmeleri için anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerinin, limitet şirketlerde şirket müdürlerinin şirket ortağı olması gerekir. Tüzel kişiliği temsil ve ilzam etmek üzere atanan şirket ortağı dışındaki üçüncü kişilere ancak sınırlandırılmış temsil yetkisi verilebilir.
7 ) Gümrük müşavirliği hizmeti veren gerçek ve tüzel kişiler ile bunların ortak ve çalışanları, hesabına beyanda bulundukları kişi veya kuruluşlara ait öğrendikleri bilgi ve ticari sırları mesleki faaliyetlerine son verseler dahi açıklayamazlar. Ancak, adli ve idari her türlü inceleme veya soruşturma durumunda bu hüküm uygulanmaz.
8 ) Gümrük müşavirliği hizmeti veren gerçek ve tüzel kişiler, bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla beyanda bulunulmasına yönelik olarak kullandıkları bilgisayar sisteminde verilerin güvenliği için her türlü tedbiri almak zorundadır. Bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla beyanda bulunulmasına yönelik üçüncü kişilerden hizmet alınması durumunda hizmet alınan kişiye yazılı sözleşme yapılması ve bu sözleşmede hizmet sağlayıcının verilerin güvenliği için her türlü tedbiri alacağı ve sunulan hizmet kapsamındaki bilgi ve sırları açıklamayacağı hususlarının açıkça belirtilmesi gerekir.
9 ) Sekizinci fıkrada yer alan sözleşme şartını yerine getirmeyen gerçek ve tüzel kişi müşavirlerin, bu şartları yerine getirinceye kadar dolaylı temsil hizmeti verilmesine izin verilmez.
D ) ÇALIŞMA YERİ VE GEÇİCİ İŞ TAKİBİ
Gümrük müşavirlerinin çalışma yeri ve geçici iş takibine ilişkin işlemler ve geçici iş takibiyle ilgili hususlar Gümrük Yönetmeliğinin 564. Maddesi, ( 2011/14 ) Genelge, Gümrükler Genel Müdürlüğünün 31/05/2016 tarih ve 16378179 sayılı yazıları ile hüküm altına alınmış olup buna göre;
1 ) Gümrük Müşavirleri, tebligat adresleri ve çalışma yerlerini o yerin bağlı olduğu gümrük ve muhafaza ile ilgili gümrük müşavirleri derneğine yazı ile bildirir. Birden fazla gümrük müşaviri bir tüzel kişilik oluşturarak çalıştıkları takdirde de, durumları hakkında aynı şekilde ilgili Bölge Müdürlüğüne ve Derneğe bilgi verirler.
2 ) Gümrük müşavirlerinin çalışma yeri, gümrük işleri nedeniyle kendilerine yapılacak tebligat için yerleşim yeri ve bu merkezin bulunduğu gümrüğün bağlı olduğu Bölge Müdürlüğü veya Bölge Müdürlüğü bulunmayan yerlerde müdürlük bölgesi için devamlı iş çevresi sayılır.
3 ) Çalışma yeri dışında diğer Bölge Müdürlükleri ve bağlantılarında iş takibi yapmak isteyen gümrük müşavirleri iş takibine başlamadan önce bu durumu ilgili Gümrük Müdürlüğüne bildirir. Böyle durumlarda geçici iş takibi yapmak isteyen gümrük müşavirleri, ilgili gümrük idaresine ilk işlem aşamasında bilgi verirler. Yazılı bilgi verme işlemi gümrük müşavirinin yanında çalışan gümrük müşavir yardımcısı tarafından da yapılabilir. Bu şekilde yapılan geçici iş takibinde süre limiti ve beyanname sayısı gibi kriterlere dayalı işlem tesisine gidilmez. Burada dikkat edilmesi gereken şey geçici iş takibinde sağlanan süre limiti ve beyanname sayısı gibi kolaylıklar bizzat o an iş takibi yapan ve dilekçede ismi yer alan müşavir veya yardımcısını ihtiva etmekte olup şayet isimlerin değişmesi halinde yeni bir iş takibi dilekçesi verilmesi gerekmektedir.
Yine burada, uygulamada tereddüte düşülen ve farklı yorumların yapıldığı hususlardan birisi de gümrük müşavirleri, müşavir yardımcıları ve stajyerlerin çalışma yeri, yerleşim yeri ve devamlı iş çevresi konusunda mevzuata yönelik uygulamalardır.
Türk Ticaret Kanununun 19. Ve Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen Adres Kayıt Sistemi Yönetmeliğinin 9. Maddesi, “ Yerleşim yeri, bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir. Kişinin aynı anda birden çok yerleşim yeri adresi olamaz.” hükmünü içermektedir. Bilindiği üzere, Gümrük Yönetmeliğinin 564/2. Maddesi ise “ Gümrük müşavirlerinin çalışma yeri, gümrük işlemleri nedeniyle kendilerine yapılacak tebligat için yerleşim yeri ve bu merkezin bulunduğu gümrüğün bağlı olduğu Bölge Müdürlüğü veya bölge müdürlüğü bulunmayan yerlerde müdürlük bölgesi için devamlı iş çevresi sayılır.” hükmüne amirdir.
4 ) Çalışma yerinin değiştirilmesi, Bakanlıkça verilen Gümrük Müşavirliği izin belgesi/ Gümrük Müşavir Yardımcısı izin belgesinin değiştirilmesi ile mümkündür.
Dr. Muharrem CANİK
Mevzuat Koorninatörü
